چرا زمین می لرزد؟
هدف کلی:
آشنایی با زمین لرزه و پیامد های آن
هدف هایی جزئی:
آشنایی با علل وقوع زلزله و ارتباط آن با صفحات پوسته ی زمین
آشنایی با نقاط زلزله خیز
آشنایی با اثرات زمین لرزه در سطح زمین
بر اثر آزاد شدن انرژی های درونی زمین، زمین لرزه ایجاد می شود . آزاد شدن انرژی معمولاً در امتداد نقاط یا خطوط ضعیف موجود در پوسته زمین انجام می گیرد(مثل گسل ها و شکست ها )
بیش ترین زمین لرزه ها در کناره های صفحات پوسته ی زمین رخ می دهد. همچنین بیشتر آتش فشان ها هم در امتداد کناره های صفحات پوسته زمین رخ می دهد به نقشه زیر دقت کنید.
در کشور ما ایران و بسیاری از نقاط دیگر جهان هر سال زمین لرزه هایی اتفاق می افتد به نقشه ی پراکندگی زمین لرزه های اخیر ایران توجه کنید .
زمین لرزه ها را زلزله نگارها ثبت می کنند و محل وقوع آن ها را مشخص می نمایند .
برخی از اثرات و پیامد های زمین لرزه ها در سطح زمین :
1- باعث شکاف خوردن زمین می شوند .
2- مواد روی دامنه ی کوه ها را به حرکت در می آورند و در پای کوه انباشته می کنند.
3- در نواحی شهری و روستایی پل ها را تخریب و خانه های را در هم می کوبند.
|
زمین لرزه یکی از پدیده های طبیعی است که عدم توجه به برخی از مسائل آن می تواند خطرات زیادی را به همراه داشته باشد. از جمله عواملی که در کاهش خسارات و تلفات از زلزله نقش مهمی ایفا می کند، رعایت نکات ایمنی در بنای ساختمان ها و آمادگی افراد جامعه می باشد. یکی از عوامل مؤثر در اثرات زلزله عمودی یا افقی بودن آن است. اگر جهت امواج وارده زلزله عمودی باشد اثرات آن کم و اگر افقی باشد خرابی بیشتر وارد می آید. البته نهایتاً به شدت زلزله نیز بستگی دارد.
در کشور ما احتمال وقوع زمین لرزه تقریباً در همه جای آن وجود دارد. به منظور ایجاد آمادگی و آموزش های لازم، همه ساله مانور سراسری زلزله در هشتم آذر ماه در مدارس کشور برگزار می گردد.
موسسات ژئوفیزیک شدت زلزله ها را اندازه گیری می نمایند . واحد اندازه گیری زمین لرزه ریشتر می باشد.
|
| زلزله لرزش ناگهانی پوسته جامد زمین است که هر از چند گاهی در نواحی که بر روی بند زلزله خیز قرار دارند رخ می‌دهد. این پدیده طبیعی دارای خصوصیات و وی‍ژگیهای منحصر به فردی است، که آگاهی از پدیده‌های همراه زلزله ، شناخت گسلها و انواع آن در تعیین الگوی لرزه زمین ساخت و رژیم لرزه خیزی مناطق مختلف دارای اهمیت است. |
|
زلزله چیست؟
لرزش ناگهانی پوسته‌های جامد زمین ، زلزله یا زمین لرزه نامیده می‌شود. دلیل اصلی وقوع زلزله را می‌توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگها و طبقات درونی زمین بیان نمود. این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می‌آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می‌کنند. به سطح شکستگی که توأم با جابجایی است، گسل گفته می‌شود. وقتی که سنگ شکسته می‌شود، مقدار انرژی که در زمان طولانی در برابر شکستگی حالتهای مختلفی را برای آزادسازی انرژی نهفته شده بوجود می‌آورد.
بطوری که در ابتدا فشار و نیروهای درونی ممکن است باعث ایجاد یکسری لرزه‌های خفیف و کوچک در سنگها شود که پیش لرزه نامیده می‌شود. بعد از اینکه فشار درونی بر مقاومت سنگها غلبه کرد انرژی نهفته آزاد می‌گردد و زمین لرزه اصلی رخ می‌دهد، البته نباید از اثر لرزشهای کوچکی که بعد از زمین لرزه اصلی نیز اتفاق می‌افتد و به نام پس لرزه معروف هستند، چشم پوشی کرد. لرزه ، پیش لرزه ، لرزه اصلی و پس لرزه مجموعا یک زمین لرزه را نشان می‌دهند.
باید توجه داشت که تمام زلزله‌ها با پیش لرزه‌ها همراه نیست و همچنین پیش لرزه را نمی‌توان مقدمه وقوع یک زلزله بزرگ دانست، زیرا در بسیاری از موارد یک زلزله مخرب خود یک پیش لرزه فوق العاده مخربی بوده است که در تعقیب آن اتفاق افتاده است. همچنین در بسیاری از زمین لرزه‌ها زلزله اصلی بدون هیچ لرزه قبلی و یکباره اتفاق می‌افتند، زلزله‌هایی هم در اثر عوامل دیگر مثل ریزشها (مثلا ریزش سقف بخارهای آهکی و زمین لغزشها) و یا در بعضی موارد فعالیتهای آتشفشانی نیز بوجود می‌آید که مقدار و شدت آنها کمتر است.
چرا زلزله بوجود می‌آید؟
به درستی مشخص نیست که چرا زلزله بوجود می‌آید، اما همانطور که قبلا اشاره شد تجمع انرژی در درون زمین از یک طرف و افزایش نیروی زیاد در درون زمین و عدم تحکمل طبقات زمین برای نگهداری این انرژی از طرف دیگر موجب شکسته شدن زمین در بعضی نقاط آن شده و انرژی از محل آن آزاد می شود. این شکستگی که اکثرا با جابجایی زمین اتفاق می‌افتد باعث خطرات و ایجاد لرزش زمین می‌شود که به آن زلزله گفته می‌شود.
اما این انرژی از کجا می آید؟ برخی معتقدند که زمین از ورقه‌هایی تشکیل شده است که این ورقه‌ها با صفحاتی که در کنار هم قرار دارند به یکدیگر فشار وارد کرده و باعث می‌شوند که ورقه‌هایی که دارای وزن کمتری هستند به داخل زمین فرو روند (این پدیده در اصطلاح علمی فرو رانش صفحات گفته می‌شود). همچنین ممکن است که ورقه‌ها در کنار یکدیگر به هم فشرده شوند. در اثر فرو رانش و پایین رفتن صفحه به درون زمین و به دلیل افزایش فشار و دمای طبقات درونی ، ورقه شروع به گرم شدن و ذوب شدن می‌کند و مواد مذاب حاصله سبک شده و مجددا به سمت بالا حرکت کرده و فشاری را به طبقات مجاور وارد می‌کند.
ترکیب این نیروها در درون زمین باعث ایجاد یک حالت عدم تعادل انرژی می‌شود، این وضعیت تا زمانی که طبقات فوقانی و سطحی زمین تحمل مقاومت در برابر آن را داشته باشند حفظ می‌گردد. اما زمانی که سنگها دیگر تحمل این فشارها را نداشته باشند، انرژی به یکباره آزاد می‌گردد و زلزله بوجود می‌آید. البته این بدان مفهوم نیست که تمامی زلزله‌ها بدین طریق ایجاد می‌شوند، بلکه می‌توان گفت بخش اصلی زمین لرزه‌ها ، با این فرضیه قابل توجیه است.
 |
|
رابطه گسل با زلزله
رابطه گسل - زلزله دو طرفه می‌باشد. یعنی وجود گسلهای فراوان در یک منطقه سبب بروز زلزله می‌گردد. این زلزله به نوبه خود سبب ایجاد گسل جدیدی گردیده و نتیجتا تعداد شکستگیها زیادتر شده و به این ترتیب قابلیت لزره خیزی منطقه افزایش می‌یابد.
نحوه آزاد شدن انرژی زلزله
ممکن است یک زلزله به همراه خود پیش لرزه و پس لرزه‌هایی داشته باشد، که این دو قبل و بعد از زلزله اصلی ممکن است وقوع یابند، به عبارتی دیگر این موضوع به نحوه آزاد شدن انرژی زلزله بستگی دارد. بطوری که انرژی زلزله بصورتهای زیر آزاد می‌گردند:
پیش لرزه
گاهی اوقات از بروز زلزله اصلی ، یکسری زلزله‌هایی با بزرگی کمتر از زلزله اصلی به وقوع می‌پیوندند که معمولا فراوانی آنها با نزدیک شدن به زمان وقوع لرزش اصلی ، افزایش می‌یابد.
لرزش اصلی
همان زلزله اصلی بوده که بواسطه آن اکثر انرژی ذخیره شده در سنگها یکباره آزاد می‌گردد و چنانچه داده‌های مربوط به یک زلزله بزرگ غیر دستگاهی باشد مهلرزه نامیده می‌شود.
پس لرزه
زلزله‌های خفیفتری که غالبا پس از لرزش اصلی ، از حوالی کانون زلزله اصلی منشأ می‌گیرند، را پس لرزه می‌گویند. پس لرزه‌ها می‌توانند حتی تا سالها پس از وقوع زلزله‌های اصلی نیز به طول انجامد.
دسته لرزه
مجموعه‌ای از تعداد زیادی زلزله که در یک منطقه محدود در مقطع زمانی در حد هفته تا چند ماه به وقوع می‌پیوندد. دسته لرزه‌ها غالبا در نواحی آتشفشانی دیده می‌شوند.
ریز لرزه
زلزله‌های ضعیفی هستند که بزرگی آنها 3 ریشتر و یا کمتر از 3 بوده و غالبا افزایش ناگهانی و نامنظم آنها نشانه قریب الوقوع بودن مهلرزه یا زلزله اصلی می‌باشند.
مباحث مرتبط با عنوان
منابع
- تهرانی ، خسرو - زمین شناسی ایران - دانشگاه پیام نور ، 1377.
- درویش زاده ، علی - زمین شناسی ایران - انتشارات امیرکبیر ، 1380.
- معماریان ، حسین - زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک - انتشارات دانشگاه تهران ، 1381.
اقدامات قبل وبعد از زلزله
مهم‌ترین عامل خسارت مالی و جانی در حین زلزله، آسیب‌پذیری ساختمان‌هاست. هنگام زلزله باید به مکان‌هایی پناه برد که از ساختمان‌هایی امن به حساب می‌آیند
مهم‌ترین عامل خسارت مالی و جانی در حین زلزله، آسیب‌پذیری ساختمان‌هاست. هنگام زلزله باید به مکان‌هایی پناه برد که از ساختمان‌هایی امن به حساب می‌آیند. عموما نشانی چنین مکان‌هایی با رادیو به اطلاع مردم می‌رسد. این مکان‌ها برای اسکان افرادی که مکانی برای زیست ندارند و خانه و کاشانه آنان تخریب‌شده، تدارک دیده شده است
.
افرادی که منزل آنان توان تحمل زلزله را دارد، باید توجه کنند که ممکن است در زمان زلزله به دلیل آسیب‌های عمومی مثل نشت گاز و ترکیدن لوله‌های آب و اتصالی برق، محل سکونت آنها در معرض خطر باشد. محل‌های امن، مکان‌های روباز یا سرپوشیده مقاوم هستند که برای 72 ساعت از زمان وقوع زلزله به عنوان سرپناه استفاده می‌شود
قبل از تخلیه محل زندگی خود، برای جلوگیری از بروز آتش‌سوزی و نشت آب، شیرهای آب و گاز را بسته و فیوز برق را قطع کنید. وسایل لازم و ضروری مثل داروهای مصرفی خود را به همراه ببرید. برای عبور از گذرگاه‌ها تا رسیدن به اماکن امن باید از مسیرهایی کوتاه و عریض استفاده کرد. از کنار دیوارها عبور نکنید، چراکه ممکن است یکباره فروبریزند. نقاط امن شامل زیر میز و گوشه‌های داخلی دیوار است. برخلاف موارد گفته شده، ساختمان‌های بلند، تابلوهای تبلیغاتی، شیشه‌های ساختمان، کابل برق و تیر برق خطرناک بوده و باید از آنها دوری کرد
.
برای خروج از ساختمان به سمت خروجی‌ها هجوم نبرید. هجوم ناگهانی باعث بسته شدن خروجی شده و سرعت تخلیه افراد را دشوار می‌کند. هنگام هجوم به در خروجی امکان زمین افتادن و زیر پا قرار گرفتن افراد ناتوان همچون کودکان و افراد سالخورده وجود دارد. برای حرکت سعی کنید که گروهی حرکت کنید. وقتی افراد باهم باشند هم از نظر روانی آرامش و قدرت بیشتری را حس می‌کنند و هم خطرات ناشی از تنها بودن و گیر افتادن کاهش می‌یابد. از طرفی می‌توانید به دیگران به صورت دسته‌جمعی کمک کنید
.
در زمان زلزله در صورت امکان از خودرو استفاده نکنید. در صورتی که در حال حرکت در خودرو هستید آن را به سمت راست خیابان برده و متوقف کنید. بهتر است در زمان زلزله رادیو روشن بوده تا از اخبار مطلع شوید. به ازای هر نفر 5/1 لیتر آب معدنی با خود به همراه ببرید. غذاهای کنسروی و مقوی مثل بیسکویت، خرما و کشمش برای مدتی که دسترسی به مواد غذایی ندارید، مناسب است
مسواک، خمیر دندان و داروهای مصرفی روزانه همگی لازم است. فراموش نکنید که دست‌کم برای 72 ساعت دارو با خود به همراه داشته باشید. رادیو، باتری و چراغ‌قوه برای اطلاع از اخبار و جهت‌یابی در شب لازم است. وسایل گرمایشی مثل پتو و لباس مناسب فصل با خود به همراه داشته باشید. مدارک معتبر مثل کارت شناسایی، دفترچه بیمه و مدارک مالکیت خود را به همراه ببرید
| 
